Những khó khăn của doanh nghiệp kiểm toán khi tham gia kiểm toán các công ty niêm yết, công ty đại chúng

Ông Võ Hùng Tiến Là một trong những doanh nghiệp kiểm toán vinh hạnh được UBCKNN chấp thuận cho kiểm toán các công ty đại chúng và công ty niêm yết ( sau đây gọi chung là Công ty NY ) từ những ngày đầu tiên của thị trường chứng khoán VN cho đến nay, Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn A&C đã và đang nổ lực hết sức mình để góp phần làm cho thị trường chứng khoán ngày càng minh bạch và trung thực hơn. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện kiểm toán cho các Công ty NY chúng tôi đã và đang đối mặt với nhiều sức ép và không ít khó khăn, tiêu biểu như sau: Võ Hùng Tiến - TGĐ Công ty Kiểm toán A&C 1. Việc đăng ký để được chấp thuận kiểm toán công ty NY hàng năm: Để đươc chấp thuận kiểm toán các Công ty NY, các doanh nghiệp kiểm toán thường phải mất nhiều thời gian và công sức cho việc chuẩn bị hồ sơ đăng ký hàng năm với UBCKNN nhưng lúc nào cũng trong tâm trạng hồi hộp, lo lắng giống như “chờ kết quả sổ số”. Hàng năm, sau khi được Bộ Tài chính (trước năm 2011 Bộ Tài chính ủy quyền cho VACPA) chấp thuận kiểm toán kèm theo danh sách Kiểm toán viên đủ điều kiện, các doanh nghiệp kiểm toán phải tiếp tục chuẩn bị hồ sơ với các yêu cầu xác nhận chi tiết hơn theo yêu cầu của UBCKNN (cũng trực thuộc Bộ Tài chính) và sau đó các doanh nghiệp kiểm toán chờ đợi sự chấp thuận trong tình trạng phấp phỏng vì không biết doanh nghiệp mình có bị “phốt” gì để bị gạt ra khỏi danh sách được chấp thuận hay không, trong khi hợp đồng kiểm toán năm sau đã ký với khách hàng và đã thực hiện xong việc kiểm toán BCTC giữa niên độ . Ví dụ: qua vụ việc Công ty CP Dược Viễn đông (DVD), chúng tôi chỉ kiểm toán BCTC năm 2008 của DVD, năm 2011 khi sự việc DVD phát sinh, chúng tôi đã ôm toàn bộ hồ sơ kiểm toán ra Hà nội và giải trình chi tiết theo yêu cầu của UBCKNN vào tháng 4/2011; đến tháng 10/2011 chúng tôi lại tiếp tục giải trình chi tiết với Đoàn kiểm tra phối hợp giữa Vụ chế độ Kế toán và Kiểm toán, VACPA và UBCKNN. Cả hai lần kiểm tra và giải trình đều có Biên bản cụ thể và cả hai lần đều được đánh giá tốt về chất lượng hồ sơ và bằng chứng kiểm toán. Tuy nhiên, Công ty chúng tôi vẫn không được chấp thuận trong danh sách công bố đợt 1 mà phải đợi đến tháng 1/2012 chúng tôi mới đươc chấp thuận trong danh sách đợt 2 nhưng không có tên hai Kiểm toán viên đã ký Báo cáo kiểm toán cho DVD mà chúng tôi không biết vì lý do gì. UBCKNN chỉ đưa ra một lý do duy nhất là Công an đang điều tra. Đến nay phiên tòa xét xử vụ DVD đã xong nhưng UBCKNN vẫn chưa công nhận cho hai KTV của Công ty. Trong bối cảnh cạnh tranh không lành mạnh diễn ra nhiều năm qua trong thị trường kiểm toán và chưa có những qui định chế tài, xử phạt cụ thể đối với những sai phạm thì việc làm này đã ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín, danh dự của doanh nghiệp kiểm toán và KTV. Vì vậy, chúng tôi kiến nghị như sau: + Để đơn giản thủ tục hành chính và tránh gây tâm lý căng thẳng không đáng có, Bộ Tài chính cần công bố một lần các doanh nghiệp kiểm toán đủ điều kiện kiểm toán các Công ty NY, sau đó hàng năm chỉ công bố danh sách các doanh nghiệp đủ điều kiện kiểm toán Công ty NY bổ sung thêm và danh sách các doanh nghiệp kiểm toán bị đình chỉ kiểm toán Công ty NY. Hàng năm các doanh nghiệp kiểm toán chỉ báo cáo số KTV giảm và bổ sung hồ sơ cho số KTV đủ điều kiện tăng thêm. + Đối với các doanh nghiệp kiểm toán đăng ký mới, Bộ Tài chính cần kiểm tra chặt chẽ các điệu kiện kiểm toán Công ty NY. + Bộ Tài chính cần qui định cụ thể, rõ ràng các trường hợp sai phạm và biện pháp xử phạt . Nếu có đình chỉ hoạt động kiểm toán đối với doanh nghiệp hoặc đình chỉ hành nghề đối với cá nhân KTV thì nên thực hiện sớm từ tháng 6 hàng năm để các Công ty NY còn chủ động lưa chọn các doanh nghiệp kiểm toán khác thay thế mà không bị thiệt hại. 2. Mức phí kiểm toán : Mức phí kiểm toán hiện nay đối với các Công ty NY là chưa thật sự hợp lý trong khi áp lực về thời gian quá căng thẳng và rủi ro nghề nghiệp quá cao do yêu cầu phải tuân thủ đầy đủ các hệ thống chuẩn mực và các qui định hiện hành. Mặt khác sự cạnh tranh không lành mạnh diễn ra nhiều năm nay trong thị trường kiểm toán giữa các doanh nghiệp kiểm toán kể cả 4 công ty kiểm toán quốc tế đã làm cho phí kiểm toán càng ngày càng giảm đi trong khi chất lượng kiểm toán ngày càng đòi hỏi phải nâng cao. Mức phí kiểm toán thấp, áp lực về thời gian quá căng thẳng và rủi ro nghề nghiệp quá cao khi kiểm toán Công ty NY làm cho các Kiểm toán viên có tâm lý không muốn thực hiện kiểm toán các Công ty NY . Vì vậy đối với các Công ty NY, Bộ Tài chính nên qui định mức phí tối thiểu dựa vào các điều kiện cụ thể như tổng tài sản, tổng nguồn vốn, doanh thu, lợi nhuận,… để tránh tình trạng kiểm toán với bất kỳ giá nào. 3. Sự ép vế phát hiện gian lận của Công ty NY : Các KTV không được đào tạo các kỹ năng điều tra, lại càng không được trang bị các công cụ để điều tra gian lận như công an điều tra, thanh tra viên hoặc điều tra viên, vì vậy khi các doanh nghiệp cố tình gian lận và gian lận một cách có hệ thống thì không thể qui hết trách nhiệm không phát hiện gian lận cho các KTV. Ví dụ: trong vụ việc DVD nếu KTV chưa thực hiện hết nhiệm vụ của mình, chưa tuân thủ các chuẩn mực, chưa công bố đầy đủ các thông tin theo qui định thì việc đánh giá xử phạt là hợp lý, nhưng nếu DN đã cố tình gian lận thì không thể gán trách nhiệm của KTV vào để xử lý. Ví vậy chúng tôi kiến nghị: + Cần có các qui định cụ thể, rõ ràng, minh bạch về các hành vi sai phạm của KTV và công ty kiểm toán cùng với các biện pháp xử lý kỷ luật cụ thể. + Nếu có vụ việc xảy ra, UBCKNN cần thành lập hội đồng kiểm tra, đánh giá cụ thể các sai phạm của KTV và công ty kiểm toán; sớm có kết luận cụ thể, không để tồn đọng lâu như vụ DVD dẫn đến gây tâm lý ức chế cho các KTV và doanh nghiệp kiểm toán không bị vướng vào sai phạm. 4. Sự hiểu biết các Chuẩn mực kế toán, kiểm toán và các qui định hiện hành của Ban lãnh đạo doanh nghiệp còn nhiều hạn chế : Sự hiểu biết chưa đầy đủ về hệ thống các Chuẩn mực kế toán, kiểm toán và các qui định hiện hành cộng thêm sức ép quá lớn đối với các Công ty NY về hoàn thành kế hoạch doanh thu, lợi nhuận , cổ tức, giá cổ phiếu, …đặc biệt là trong những giai đoạn khó khăn, Ban lãnh đạo của các Công ty NY vì lợi ích của mình hoặc muốn đánh bóng hình ảnh trên thị trường, sẽ tạo sức ép để có được “báo cáo đẹp” và tạo sức ép lên các KTV và doanh nghiệp Kiểm toán. Một số doanh nghiệp kiểm toán vì sự tồn tại, sợ mất khách hàng, vì lợi ích riêng của mình chấp nhận nhắm mắt làm ngơ trước những sai sót, gian lận của khách hàng. Ngược lại, nhiều doanh nghiệp kiểm toán khá “cứng rắn”, không chịu thỏa hiệp với những sai sót, gian lận của khách hàng sẽ đối mặt với việc Công ty NY hủy hợp đồng đã ký để đến với các doanh nghiệp kiểm toán dễ dãi hơn, sẵn sàng phát hành Báo cáo đẹp. Vì vậy chúng tôi kiến nghị: + Bộ Tài chính cần quị định đối với các Công ty Niêm yết, Công ty đại chúng, Công ty có lợi ích công chúng không được tùy tiện hủy hợp đồng kiểm toán và đổi KTV, trừ những trường hợp bất khả kháng. + Nếu có hủy hợp đồng và thay đổi doanh nghiệp kiểm toán thì nghĩa vụ của các công ty nêu trên và doanh nghiệp kiểm toán phải có báo cáo giải thích rõ lý do thay đổi kiểm toán hoặc ngừng cung cấp dịch vụ kiểm toán. 5. Báo cáo tài chính hợp nhất : Nhiều BCTC hợp nhất của Công ty NY chưa được lập đầy đủ do thiếu thông tin từ các công ty con, công ty liên kết, công ty đầu tư, hoặc có thông tin nhưng chưa được kiểm toán, vì vậy BCTC hợp nhất chưa thể hiện đầy đủ và trung thực tình hình tài chính của Công ty, Tổng công ty, Tập đoàn. Trong những trường hợp này bắt buộc KTV phải đánh giá mức độ trọng yếu để đưa ra ý kiến phù hợp. Tuy nhiên, nếu qui định KTV không được đưa ra ý kiến ngoại trừ là không đúng với trách nhiệm của KTV. Vì vậy chúng tôi kiến nghị Bộ Tài chính và UBCKNN cần có qui định rõ ràng trách nhiệm của các Công ty NY là phải công bố đầy đủ thông tin trên Báo cáo tài chính hợp nhất. BCTC của các công ty con, công ty liên kết của Công ty NY phải được kiểm toán trước khị hợp nhất để đàm bảo tính công khai, minh bạch. 6. Áp dụng Thông tư 210/2009/TT-BTC: Ngày 06 tháng 11 năm 2009 Bộ tài chính đã ban hành Thông tư số 210/2009/TT-BTC hướng dẫn áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế về trình bày Báo cáo tài chính và thuyết minh thông tin đối với công cụ tài chính và được áp dụng để trình bày và thuyết minh các công cụ tài chính trên Báo cáo tài chính từ năm 2011 trở đi. Tuy nhiên đến thời điểm hiện tại Bộ tài chính vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể để thực hiện yêu cầu của Thông tư này. Việc yêu cầu áp dụng nhưng lại không có hướng dẫn cụ thể về kế toán làm cho các doanh nghiệp cũng như Kiểm toán viên lúng túng trong quá trình thực hiện. Chúng tôi rất mong Bộ tài chính sớm có hướng dẫn cụ thể để thuận tiện cho các doanh nghiệp và Kiểm toán viên trong quá trình áp dụng. Trên đây là một vài ý kiến ghi nhận của Công ty chúng tôi với mong muốn có một thị trường kiểm toán lành mạnh để các doanh nghiệp kiểm toán thực hiện đầy đủ trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền của mình, góp phần làm lành mạnh hóa tình hình kinh tế, tài chính của từng doanh nghiệp nói riêng và của quốc gia. (Theo VACPA)